Ngày 23/8/2024, tại Hà Nội, Hội Luật gia Việt Nam tổ chức Hội thảo “Nâng cao hiệu quả thi hành Luật Đất đai: Chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất công”. TS. Nguyễn Văn Quyền, Bí thư Đảng đoàn, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam và TS. Trần Công Phàn, Đại biểu Quốc hội, Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hội Luật gia Việt Nam chủ trì Hội thảo.
Tham dự Hội thảo có đại diện một số ban, bộ ngành Trung ương; các chuyên gia, nhà khoa học đến từ Bộ Công an; VKSND tối cao; Ban Nội chính Trung ương; Bộ Tư pháp; Bộ Tài nguyên môi trường… Về phía Viện Nghiên cứu Pháp luật và Xã hội, GS.TS. Phan Trung Lý và GS.TS. Lê Minh Tâm dự và có bài tham luận quan trọng tại Hội thảo.
Khai mạc Hội thảo, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Văn Quyền cho biết, ngày 16/6/2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về “Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao”.
Với nhiều nội dung chỉ đạo mới quan trọng về quản lý nhà nước đối với đất đai, Nghị quyết 18-NQ/TW được kỳ vọng tạo ra những đột phá mạnh mẽ, tạo động lực phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Nghị quyết định hướng nâng cao vai trò của thị trường trong quản lý và sử dụng đất; nâng cao vai trò đại diện chủ sở hữu và năng lực quản lý của Nhà nước về đất đai; kiên quyết phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong lĩnh vực đất đai; đảm bảo hài hoà trong lợi ích giữa người dân, nhà đầu tư và Nhà nước, trong đó người dân là trung tâm và không để ai bị bỏ lại phía sau. Đồng thời Nghị quyết số 18-NQ/TW khẳng định: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý” và chỉ rõ tính tài sản của quyền sử dụng đất. Nghị quyết cũng định hướng mở rộng quyền tiếp cận đất đai đối với người dân và doanh nghiệp…
Những định hướng trên sẽ giúp cho thị trường quyền sử dụng đất trở nên linh hoạt hơn; tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp trong tiếp cận đất đai; tăng tính công khai, minh bạch và hạn chế tình trạng lạm dụng, tham nhũng, tiêu cực trong quản lý, sử dụng đất.
Bên cạnh đó, Nghị quyết yêu cầu có chế tài đồng bộ, cụ thể để xử lý những trường hợp đã được Nhà nước giao đất, cho thuê đất nhưng không đưa đất và sử dụng hoặc chậm đưa đất vào sử dụng. Kiên quyết thu hồi đất của tổ chức, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp sử dụng không đúng mục đích, nhất là tại các vị trí có lợi thế, có khả năng sinh lời cao, ngăn chặn thất thoát vốn tài sản nhà nước.
Nghị quyết đặt ra yêu cầu tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, vai trò của các bên liên quan trong quản lý và sử dụng đất, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu; đổi mới, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát của Đảng; thanh gia, giám sát, kiểm soát của Nhà nước; nâng cao vai trò của cơ quan tư pháp trong giải quyết các tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai; tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội, các bên liên quan và nhân dân.
Cùng với đó, Luật Đất đai (sửa đổi) được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa XV, kỳ họp bất thường lần thứ năm thông qua ngày 18/1/2024. Luật gồm 16 chương, 260 điều, trong đó sửa đổi, bổ sung 180/212 điều của Luật Đất đai năm 2013 và bổ sung mới 78 điều. Đây là đạo luật quan trọng, tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường của đất nước; giữ vai trò trung tâm trong hệ thống pháp luật về đất đai, có mối quan hệ với nhiều quy định khác của pháp luật. Luật Đất đai đã thể chế hóa cơ bản các nội dung của Nghị quyết số 18-NQ/TW nêu trên. Về tổ chức thi hành Luật Đất đai 2024 dự kiến có 16 văn bản hướng dẫn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ ngành.
Để nâng cao hiệu quả thi hành và tạo sự đồng thuận trong xã hội về triển khai thực hiện Luật Đất đai trong thời gian tới đòi hỏi sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống chính trị, các cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên phải đẩy mạnh tuyên truyền để cán bộ, đảng viên và nhân dân thống nhất cao trong nhận thức, hiểu đầy đủ và đúng về Luật Đất đai sửa đổi. Góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao, đây cũng là yêu cầu mà Nghị quyết số 18-NQ/TW nêu ra.
Theo Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Văn Quyền, việc Hội Luật gia Việt Nam lựa chọn chủ đề đang được xã hội khá quan tâm là “Nâng cao hiệu quả thi hành Luật Đất đai: Chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất công” để tổ chức Hội thảo nhằm mục đích phổ biến, giáo dục pháp luật về đất đai; góp phần nâng cao nhận thức các tầng lớp nhân dân cũng như góp phần nâng cao hiệu quả thực thi Luật Đất đai 2024; đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả Chương trình phối hợp số 03, ngày 5/10/2018 giữa Bộ Tài nguyên và Môi trường và Hội Luật gia Việt Nam về phối hợp công tác xây dựng, phổ biến, giáo dục pháp luật trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường.
Hội thảo sẽ tập trung nghiên cứu, làm rõ chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng đất công trong Luật đất đai 2024 và các văn bản pháp luật liên quan; đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất công; làm rõ những vướng mắc, bất cập và đề xuất các giải pháp tháo gỡ góp phần giúp các cơ quan có thẩm quyền có đầy đủ cơ sở để tham khảo, thực thi chính sách, pháp luật.
Việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, sử dụng đất một số nơi chưa nghiêm
Báo cáo đề dẫn Hội thảo, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Luật gia Việt Nam Trần Công Phàn nêu rõ, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước ta về đất đai đã khẳng định rõ: Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý, nhất là các quy định về quyền và nghĩa vụ của Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Bên cạnh đó, Nhà nước còn là chủ thể sử dụng đất thông qua việc Nhà nước giao đất cho các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong hệ thống chính trị sử dụng phục vụ cho các mục đích công cộng hoặc lợi ích chung của xã hội.
Qua các báo cáo, các nghiên cứu liên quan cho thấy, công tác quản lý, sử dụng đất thời gian qua nói chung, trong đó có đất công của các đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước nói riêng có thể khẳng định công tác quản lý, sử dụng đất từng bước được quản lý chặt chẽ, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, phát huy nguồn lực đất đai vào phát triển sản xuất kinh doanh, góp phần giải quyết hiệu quả tình trạng lãng phí tài nguyên đất đai. Công tác giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất đã được các địa phương triển khai thực hiện cơ bản theo đúng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã được cơ quan có thẩm quyền xét duyệt, cơ bản bảo đảm đúng các quy định của pháp luật về đất đai. Nhiều địa phương đã chú trọng, quyết liệt xử lý thu hồi được nhiều quỹ đất đã giao, cho doanh nghiệp thuê nhưng không thực hiện gây lãng phí hoặc vi phạm trong sử dụng đất đai.
Đạt được kết quả nêu trên là nhờ sự chỉ đạo xuyên suốt, kịp thời của Bộ Chính trị, Ban chấp hành Trung ương Đảng; sự giám sát chặt chẽ, có hiệu quả của Quốc hội; sự chỉ đạo, điều hành quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, cơ quan Trung ương và cấp ủy, chính quyền các địa phương. Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành đã bám sát, cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước trong xây dựng, ban hành các quy định pháp luật. Các giải pháp thực hiện, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp ngày càng thực chất, đi vào chiều sâu. Công tác kiểm tra, giám sát, xử lý các hành vi tham nhũng, lãng phí, vi phạm pháp luật ngày càng quyết liệt.
Bên cạnh kết quả đạt được, thực tiễn cho thấy rằng, việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, sử dụng đất một số nơi chưa nghiêm. Hiệu quả khai thác, sử dụng đất một số chỗ chưa cao, còn nhiều tồn tại, bất cập, hạn chế, đã ảnh hưởng rất lớn trong công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong giai đoạn vừa qua, tạo nên những điểm nghẽn, gây lãng phí, thất thoát rất lớn các nguồn lực của quốc gia và toàn xã hội. Các lãng phí, thất thoát này, không chỉ nguồn lực về tài chính, tài sản, thời gian, mà còn mất đi nhiều cơ hội và nguồn lực tổng hợp khác để xây dựng, phát huy các tiềm năng, thế mạnh của đất nước để thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội.
Việc thu hồi các dự án không triển khai thực hiện, chậm tiến độ, vi phạm quy định Luật Đất đai có nơi chưa được quan tâm, chú trọng theo đúng quy định của Luật Đất đai, Luật Đầu tư và nhiều văn bản pháp luật liên quan. Chưa có cơ chế hữu hiệu để xử lý các trường hợp này. Hàng nghìn dự án thuộc đối tượng nhà nước giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất chậm tiến độ, chậm đưa đất vào sử dụng, nhưng chưa quan tâm xử lý, thu hồi; tình hình thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai của cả nước từ khi ban hành Luật đất đai năm 2013 đến nay vẫn còn nhiều.
Giai đoạn 2016-2021 đã phát hiện vi phạm 63.200 ha đất, kiến nghị thu hồi 31.287 ha đất
Theo Báo cáo số 330/BC-ĐGS ngày 11/10/2022 của Đoàn giám sát chuyên đề Quốc hội khóa XV “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016-2021” trích dẫn Báo cáo số 1557/BC-TTCP ngày 12/9/2022 của Thanh tra Chính phủ, giai đoạn 2016-2021 đã phát hiện vi phạm 63.200 ha đất, kiến nghị thu hồi 31.287 ha đất; trong đó kết quả thực hiện kết luận thanh tra đã thu hồi về cho nhà nước 3.931 ha trên tổng số 7.727 ha phải thu hồi, trong đó có đất công của các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt là việc sử dụng đất tại các tập đoàn, tổng công ty, doanh nghiệp có vốn nhà nước đầu tư còn nhiều bất cập, sai phạm.
Cụ thể: Diện tích, số lượng cơ sở đất mà các tập đoàn, tổng công ty, doanh nghiệp có vốn nhà nước đầu tư được giao rất lớn, nhưng chưa được doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền quản lý chặt chẽ. Nhiều diện tích đất chưa sử dụng, hoặc sử dụng không hiệu quả, sử dụng không đúng mục đích, bị lấn chiếm, tranh chấp, chưa được ký hợp đồng thuê đất hoặc có đầy đủ hồ sơ pháp lý; chuyển nhượng dự án hình thành trong tương lai khi chưa được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận…
Nhiều đơn vị có hoạt động chuyển đổi mục đích sử dụng đất để thực hiện các dự án đầu tư của một số tập đoàn, tổng công ty không tự triển khai dự án gắn với quyền sử dụng đất mà góp vốn với các đối tác bên ngoài, sau đó thoái vốn hoặc cam kết thoái vốn để chuyển giao đất cho đối tác không thông qua đấu giá nên dễ dẫn đến thất thoát tài sản nhà nước.
Một số đơn vị hợp tác, liên doanh, góp vốn thành lập pháp nhân mới, sau đó chuyển mục đích sử dụng đất cho các đối tượng không thuộc doanh nghiệp nhà nước nhưng không thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật về đất đai; góp vốn hoặc chậm thoái vốn trong lĩnh vực bất động sản, bàn giao đất cho pháp nhân mới, chuyển đổi chủ đầu tư dự án cho nhà đầu tư khác trái quy định hoặc khi chưa được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận theo quy định pháp luật.
Việc quản lý, sử dụng đất trong và sau quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước còn nhiều tồn tại, cụ thể: Trước khi cổ phần hóa còn nhiều trường hợp không xây dựng phương án sử dụng đất; xây dựng, phê duyệt phương án không phù hợp với phương án sắp xếp xử lý nhà, đất và quy hoạch sử dụng đất; chưa công khai minh bạch thông tin liên quan đến đất đai. Sau cổ phần hóa còn sử dụng đất không đúng mục đích; để hoang hóa, bị tranh chấp, lấn chiếm; chậm hoàn thiện thủ tục pháp lý; giao đất, cho thuê đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất không qua đấu giá; chuyển đổi mục đích không phù hợp quy hoạch….
Nhiều công trình, dự án thuộc diện điều tra, thanh tra, kiểm tra đã qua nhiều năm nhưng đất đai, công trình chưa được đưa vào khai thác sử dụng, gây lãng phí lớn cho doanh nghiệp nói riêng và cho địa phương nơi có công trình, dự án nói chung. Việc phát hiện và xử lý các sai phạm chưa nghiêm, gây thất thoát, lãng phí rất lớn nguồn lực nhà nước. Tỉ lệ thực hiện các kết luận, kiến nghị sau thanh tra, kiểm tra, kiểm toán nhà nước của các Bộ, ngành địa phương đạt thấp.
Nhiều vấn đề để kéo dài nhiều năm chưa thực hiện. Trong đó, bên cạnh chậm thực hiện kiến nghị xử lý tài chính, thu hồi đất đai còn tình trạng chậm sửa đổi, khắc phục các vướng mắc, tồn tại của các nội dung quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật hoặc văn bản quản lý do các đơn vị ban hành theo thẩm quyền làm kéo dài tác động của các vướng mắc, điểm nghẽn dẫn đến lãng phí, thất thoát nguồn lực tài chính công, tài sản công. Hệ lụy là nhiều tổ chức, cá nhân đã bị kỷ luật, xử lý hình sự do các hành vi tiêu cực, tham nhũng, lãng phí trong quản lý, sử dụng nguồn lực của đất nước.
Nguyên nhân của các tồn tại, hạn chế nêu trên có nhiều nguyên nhân khác nhau bao gồm cả nguyên nhân khách quan, nguyên nhân chủ quan. Trong đó, cơ quan có thẩm quyền quản lý có chỗ còn chưa làm hết trách nhiệm, có sự buông lỏng trong quản lý, thực hiện không đúng các quy định pháp luật khi giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất (không thông qua đấu thầu, đấu giá); việc phát hiện và xử lý các sai phạm chưa nghiêm.
Phó Chủ tịch Thường trực Hội Luật gia Việt Nam Trần Công Phàn nhấn mạnh, Luật Đất đai 2024 là đạo luật quan trọng, giữ vai trò trung tâm trong hệ thống pháp luật về đất đai, với nhiều sửa đổi, bổ sung mới trong đó có việc sửa đổi, bổ sung các quy định về quản lý, sử dụng đất công của các đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước nói riêng chắc chắn sẽ góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất khu vực này, tạo động lực đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao Nghị quyết số 18-NQ/TW đã nêu ra.
Cũng theo Phó Chủ tịch Thường trực Hội Luật gia Việt Nam Trần Công Phàn, Hội thảo sẽ nghe các báo cáo viên, chuyên gia giới thiệu, phân tích, làm rõ quy định của Luật đất đai 2024 và các văn bản pháp luật liên quan về chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng đất công trong đó có đất công của các đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước; nhận diện thực trạng, bất cập trong thời gian vừa qua; đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất công của các đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước nói riêng.
Hội thảo không chỉ có ý nghĩa truyền thông Luật đất đai mà kết quả của Hội thảo sẽ giúp có được tư liệu quý phục vụ công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về đất đai; góp phần nâng cao nhận thức các tầng lớp nhân dân cũng như góp phần nâng cao hiệu quả thực thi Luật Đất đai 2024. Đồng thời cũng là nguồn để các cơ quan có thẩm quyền có thêm cơ sở để tham khảo, tổ chức thực thi hiệu quả chính sách, pháp luật. Kịp thời khắc phục các tồn tại, hạn chế trong quản lý, khai thác, sử dụng đất, bảo đảm khai thác tiết kiệm, hiệu quả, bền vững, giảm thiểu thất thoát, lãng phí nguồn tài nguyên và nguồn lực nhà nước.
